[ Pobierz całość w formacie PDF ]
religio in rituum varietate (Kuzańczyk).
jącą lęk. Człowiek, u którego zanikł lęk, to człowiek już tylko powie-
b) Religie sankcjonowały dotychczas każde zło, mogły czynić lub uspra-
rzchowny.
wiedliwiać najstraszniejsze rzeczy, gwałt i kłamstwo, składanie ludzi w
d) Religie są pożywką wszechogarniającego fałszu. Ponieważ zakładaj ą u
ofierze, wyprawy krzyżowe, wojny religijne". Niepodobna dokonać
początku coś niepojętego, bezmyślnego, absurdalnego, ponieważ nie
rachunku dobrodziejstw i szkód wyrządzonych przez religie. Każda
pozwalajątego podać w wątpliwość, wytwarzają atmosferę tępego po-
ocena musi opierać się na historycznych badaniach stanu faktycznego.
słuszeństwa. Jeśli pojawiają się wątpliwości, człowiek dławi własny
Zarzut ten należy uzupełnić stwierdzeniem zbawiennych skutków
intelekt i tę nieuczciwość poczytuje sobie za zasługę. Nawyk wstrzy-
religii, jak pogłębianie życiaduchowego, wprowadzanie ładu w ludzkie
mywania się od dalszych pytań toruje drogę nieprawdzie we wszy-
sprawy, dobroczynność na wielką skalę, inspirowanie sztuki i myśli.
stkich innych dziedzinach. Człowiek nie dostrzega sprzeczności w my-
Jeśli ktoś twierdziłby zgoła, iż dobre stosunki między ludzmi, pokój i
śleniu i we własnym postępowaniu. Toleruje wypaczenia czegoś pier-
ład zapewnić może raczej rozum niż religia; iż sprawiedliwość znaczy
wotnie prawdziwego, bo ich nie zauważa. Wiara religijna i fałsz są ze
więcej niż wiara, praktycznamoralność więcej niż religijność; iż to, co
sobą spokrewnione".
jest dobrego w ludzkości, jest dziełem nauki i rozumu, nie religii -
Na ten zarzut można tylko odrzec, że u zródeł religii nie musi wcale
trzeba odrzec, że religia nie wyklucza przecież rozumu, oraz że do tej
znajdować się to, co pojawia się w jej rozwoju. Jeśli nawet zgodzić się z
pory właśnie religia, choć z pomocą rozumu, urzeczywistniła najbardziej
Burckhardtem, że trudno nam pojąć stopień bezkrytycyzmu u ludzi,
trwały i pełen treści ład, nie mocą bezpośrednich zaleceń, ale za
którzy tworzyli i działali z inspiracji religijnej, to przecież bezkryty-
cyzm nie zawsze równa się nieprawdzie. Granice i zagadki, które inte-
60
61
Filozofia i religia
Wykład czwarty "
lekt skłonny jest przed sobą ukrywać, w religii stają się bezpośrednio
Przeciwko roszczeniu do wyłączności
obecne, choć w postaci mitycznej mają tendencję do przeradzania się
Treść wiary uważana jest nie tylko zaprawdębezwarunkową, ale także za
natychmiast we wspomniane treści zabobonów, e) Religie wyodrębniają w
świecie jako świętość to, co w rzeczywistości jest rzeczą świecką i ludzkim wyłączną prawdę. Chrześcijanin nie mówi zatem: taka jest moja droga, ale:
wytworem. Wynosić coś do rangi tajemnicy oznacza pozbawiać resztę taka jest droga, a Chrystusowi, Synowi Bożemu i Bogu przypisuje słowa:
świata jego wartości. Wzniosła cześć, jeśli mazasobąreligijnąsankcję,
Jam jest droga, prawda i życie". Wierzącemu w Chrystusa wolno jest
skłania do bezczeszczeniatego wszystkiego, co znajduje się poza zasięgiem
myśleć o sobie według słów: Wy jesteście solą ziemi: wy jesteście
religii. Swoiście zrytualizowa-na cześć nie jest już wszechogarniającą
światłością świata".
zasadniczą czcią. Akt rozgraniczenia jest zarazem aktem wykluczenia i
Możliwe są tu następujące obiekcje. Jeżeli ludzie mogą być dziećmi
unicestwienia". Zarzut ten nie dotyczy bynajmniej każdego religijnego
Boga, to znaczyłoby raczej, że wszyscy ludzie są jego dziećmi, a nie tylko
człowieka. Należy raczej powiedzieć, że religia zdolna jest cały świat
niektórzy albo jeden człowiek. Roszczenie, iż tylko człowiek wierzący w
ogarnąć swoim światłem, rzucać odblask tego, co stanowi o jej
Chrystusa ma dostąpić życia wiecznego, nie jest przekonujące. Ludzi
szczególnej istocie na całą rzeczywistość. Natomiast zarzut ten godzi w
wielkiej szlachetności i czystego serca można spotkać także poza chrze-
wiele poszczególnych postaci religii, które zresztą człowiek religijny
ścijaństwem; byłoby niedorzecznością, gdyby czekała ich zguba, zwłaszcza
może odrzucać jako formy zwyrodniałe.
w porównaniu z wątpliwymi, niezbyt godnymi miłości, sylwetkami
Wszystkie te uwagi o religii nie odnoszą się do sprawy zasadniczej.
spośród najwybitniejszych chrześcij an, którzy zapisali się w historii. We-
Zarzuty uderzają w zwyrodniałe formy religii, nie w religię jako taką.
wnętrzny zwrot od egoizmu do bezgranicznego, ofiarnego poświęcenia
Ponadto była mowa tylko o religii i religiach, nie o tym, co występuje i
dokonał się nie tylko w chrześcijaństwie. Ale wszystkie te obiekcje nie
jest głoszone jako jedyna prawda objawiona, która każe uznać swoje
dotykają istoty rzeczy.
roszczenia i nie pozwala traktować się jako jedną z wielu innych religii.
Gdziekolwiek w świecie ludzie ujmują prawdę wiary, prawda ta ma dla
Dzieje się tak w kościołach i wyznaniach wyrastających z wszechogar-
nich bezwarunkową ważność. Nigdzie jednak - poza światem biblijnym -
niającej je religii biblijnej, do której wszyscy należymy - żydzi i chrze-
nie wykluczają tym samym bynajmniej innej prawdy dla innych. Z punktu
ścijanie, prawosławni i protestanci - i może też muzułmanie.
widzenia filozofii ta powszechna postawa ludzi jest merytorycznie
Z wiary filozoficznej wynikają tu dla nas dwa twierdzenia (jedno negatywne
słuszna. Wymaga to rozważenia zasadniczej różnicy w kwestii sensu prawdy
i jedno pozytywne), które chciałbym uzasadnić. 1. W religii biblijnej jest
(od czego wyszliśmy mówiąc o B runie i Galileuszu).
założone i we wszystkich jej odgałęzieniach występuje - choć może nie
Ilekroć działam w sposób bezwarunkowy, bo bezwarunkowo wierzę,
koniecznie i nie na zawsze do niej przynależne -roszczenie do wyłączności.
tylekroć nie ma żadnej dostatecznej podstawy ani żadnego celu, do którego
W swych motywach i skutkach dla nas, ludzi, jest ono zgubne. W
można byłoby moje działanie odnieść i tym samym uczynić je zrozu-
interesie prawdy i w interesie naszej duszy musimy z nim walczyć.
miałym dla intelektu. Bezwarunkowość nie ma charakteru ogólnego, ale
2. Podstawą naszego filozofowania jest religia biblijna i w niej znajdujemy
jest dziejowa w nie dającej się przeniknąć z zewnątrz, rozwidniającej się
niczym nie zastąpioną prawdę.
własnym światłem żywej obecności czynu. Działanie bezwarunkowe jest w
Oba twierdzenia są dla nas ważne. Wiążą sięz pytaniem, które rozstrzyga dziś
swojej głębi nie uświadamiane, aczkolwiek na jego podstawie tak wiele
o losach zachodniej kultury: co stanie się z religią biblijną?
można się dowiedzieć i powiedzieć. Jest niezastąpione, a więc zawsze
jednorazowe, a przecież nie tylko może stanowić dla innych wskazówkę,
lecz także stać się wzorem przy rozpoznawaniu tego, co słuszne, co
62 63
Wykład czwarty "
Filozofia i religia
wprawdzie różni się w swych historycznych przejawach, ale w wieczności jętność orzekania, co jest słuszne, albo obracanie dziejów uwarunkowanej
jest zbieżne. Prawda dziejowa, prawda egzystencjalnajest bezwarunkowa,
bezwarunkowości wiary w ogólnie ważną prawdę dla wszystkich.
ale nie jest bynajmniej w swych ujęciach i przejawach prawdą dla
Skutkiem takiego wypaczenia jest łudzenie samego siebie co do tego,
wszystkich.
czym właściwie jestem i czego chcę, nietolerancja (niedopuszczanie do
Odwrotnie: to, co jest ogólnie ważne dla wszystkich (jak naukai wszystkie uznania żadnych innych wypowiedzi prócz własnych, które mają status
inne prawdziwe sądy inte^ktu), właśnie dlatego nie jest prawdą
dogmatu) i niezdolność do komunikowania się z innymi (nieumiejętność [ Pobierz całość w formacie PDF ]
zanotowane.pl doc.pisz.pl pdf.pisz.pl exclamation.htw.pl
religio in rituum varietate (Kuzańczyk).
jącą lęk. Człowiek, u którego zanikł lęk, to człowiek już tylko powie-
b) Religie sankcjonowały dotychczas każde zło, mogły czynić lub uspra-
rzchowny.
wiedliwiać najstraszniejsze rzeczy, gwałt i kłamstwo, składanie ludzi w
d) Religie są pożywką wszechogarniającego fałszu. Ponieważ zakładaj ą u
ofierze, wyprawy krzyżowe, wojny religijne". Niepodobna dokonać
początku coś niepojętego, bezmyślnego, absurdalnego, ponieważ nie
rachunku dobrodziejstw i szkód wyrządzonych przez religie. Każda
pozwalajątego podać w wątpliwość, wytwarzają atmosferę tępego po-
ocena musi opierać się na historycznych badaniach stanu faktycznego.
słuszeństwa. Jeśli pojawiają się wątpliwości, człowiek dławi własny
Zarzut ten należy uzupełnić stwierdzeniem zbawiennych skutków
intelekt i tę nieuczciwość poczytuje sobie za zasługę. Nawyk wstrzy-
religii, jak pogłębianie życiaduchowego, wprowadzanie ładu w ludzkie
mywania się od dalszych pytań toruje drogę nieprawdzie we wszy-
sprawy, dobroczynność na wielką skalę, inspirowanie sztuki i myśli.
stkich innych dziedzinach. Człowiek nie dostrzega sprzeczności w my-
Jeśli ktoś twierdziłby zgoła, iż dobre stosunki między ludzmi, pokój i
śleniu i we własnym postępowaniu. Toleruje wypaczenia czegoś pier-
ład zapewnić może raczej rozum niż religia; iż sprawiedliwość znaczy
wotnie prawdziwego, bo ich nie zauważa. Wiara religijna i fałsz są ze
więcej niż wiara, praktycznamoralność więcej niż religijność; iż to, co
sobą spokrewnione".
jest dobrego w ludzkości, jest dziełem nauki i rozumu, nie religii -
Na ten zarzut można tylko odrzec, że u zródeł religii nie musi wcale
trzeba odrzec, że religia nie wyklucza przecież rozumu, oraz że do tej
znajdować się to, co pojawia się w jej rozwoju. Jeśli nawet zgodzić się z
pory właśnie religia, choć z pomocą rozumu, urzeczywistniła najbardziej
Burckhardtem, że trudno nam pojąć stopień bezkrytycyzmu u ludzi,
trwały i pełen treści ład, nie mocą bezpośrednich zaleceń, ale za
którzy tworzyli i działali z inspiracji religijnej, to przecież bezkryty-
cyzm nie zawsze równa się nieprawdzie. Granice i zagadki, które inte-
60
61
Filozofia i religia
Wykład czwarty "
lekt skłonny jest przed sobą ukrywać, w religii stają się bezpośrednio
Przeciwko roszczeniu do wyłączności
obecne, choć w postaci mitycznej mają tendencję do przeradzania się
Treść wiary uważana jest nie tylko zaprawdębezwarunkową, ale także za
natychmiast we wspomniane treści zabobonów, e) Religie wyodrębniają w
świecie jako świętość to, co w rzeczywistości jest rzeczą świecką i ludzkim wyłączną prawdę. Chrześcijanin nie mówi zatem: taka jest moja droga, ale:
wytworem. Wynosić coś do rangi tajemnicy oznacza pozbawiać resztę taka jest droga, a Chrystusowi, Synowi Bożemu i Bogu przypisuje słowa:
świata jego wartości. Wzniosła cześć, jeśli mazasobąreligijnąsankcję,
Jam jest droga, prawda i życie". Wierzącemu w Chrystusa wolno jest
skłania do bezczeszczeniatego wszystkiego, co znajduje się poza zasięgiem
myśleć o sobie według słów: Wy jesteście solą ziemi: wy jesteście
religii. Swoiście zrytualizowa-na cześć nie jest już wszechogarniającą
światłością świata".
zasadniczą czcią. Akt rozgraniczenia jest zarazem aktem wykluczenia i
Możliwe są tu następujące obiekcje. Jeżeli ludzie mogą być dziećmi
unicestwienia". Zarzut ten nie dotyczy bynajmniej każdego religijnego
Boga, to znaczyłoby raczej, że wszyscy ludzie są jego dziećmi, a nie tylko
człowieka. Należy raczej powiedzieć, że religia zdolna jest cały świat
niektórzy albo jeden człowiek. Roszczenie, iż tylko człowiek wierzący w
ogarnąć swoim światłem, rzucać odblask tego, co stanowi o jej
Chrystusa ma dostąpić życia wiecznego, nie jest przekonujące. Ludzi
szczególnej istocie na całą rzeczywistość. Natomiast zarzut ten godzi w
wielkiej szlachetności i czystego serca można spotkać także poza chrze-
wiele poszczególnych postaci religii, które zresztą człowiek religijny
ścijaństwem; byłoby niedorzecznością, gdyby czekała ich zguba, zwłaszcza
może odrzucać jako formy zwyrodniałe.
w porównaniu z wątpliwymi, niezbyt godnymi miłości, sylwetkami
Wszystkie te uwagi o religii nie odnoszą się do sprawy zasadniczej.
spośród najwybitniejszych chrześcij an, którzy zapisali się w historii. We-
Zarzuty uderzają w zwyrodniałe formy religii, nie w religię jako taką.
wnętrzny zwrot od egoizmu do bezgranicznego, ofiarnego poświęcenia
Ponadto była mowa tylko o religii i religiach, nie o tym, co występuje i
dokonał się nie tylko w chrześcijaństwie. Ale wszystkie te obiekcje nie
jest głoszone jako jedyna prawda objawiona, która każe uznać swoje
dotykają istoty rzeczy.
roszczenia i nie pozwala traktować się jako jedną z wielu innych religii.
Gdziekolwiek w świecie ludzie ujmują prawdę wiary, prawda ta ma dla
Dzieje się tak w kościołach i wyznaniach wyrastających z wszechogar-
nich bezwarunkową ważność. Nigdzie jednak - poza światem biblijnym -
niającej je religii biblijnej, do której wszyscy należymy - żydzi i chrze-
nie wykluczają tym samym bynajmniej innej prawdy dla innych. Z punktu
ścijanie, prawosławni i protestanci - i może też muzułmanie.
widzenia filozofii ta powszechna postawa ludzi jest merytorycznie
Z wiary filozoficznej wynikają tu dla nas dwa twierdzenia (jedno negatywne
słuszna. Wymaga to rozważenia zasadniczej różnicy w kwestii sensu prawdy
i jedno pozytywne), które chciałbym uzasadnić. 1. W religii biblijnej jest
(od czego wyszliśmy mówiąc o B runie i Galileuszu).
założone i we wszystkich jej odgałęzieniach występuje - choć może nie
Ilekroć działam w sposób bezwarunkowy, bo bezwarunkowo wierzę,
koniecznie i nie na zawsze do niej przynależne -roszczenie do wyłączności.
tylekroć nie ma żadnej dostatecznej podstawy ani żadnego celu, do którego
W swych motywach i skutkach dla nas, ludzi, jest ono zgubne. W
można byłoby moje działanie odnieść i tym samym uczynić je zrozu-
interesie prawdy i w interesie naszej duszy musimy z nim walczyć.
miałym dla intelektu. Bezwarunkowość nie ma charakteru ogólnego, ale
2. Podstawą naszego filozofowania jest religia biblijna i w niej znajdujemy
jest dziejowa w nie dającej się przeniknąć z zewnątrz, rozwidniającej się
niczym nie zastąpioną prawdę.
własnym światłem żywej obecności czynu. Działanie bezwarunkowe jest w
Oba twierdzenia są dla nas ważne. Wiążą sięz pytaniem, które rozstrzyga dziś
swojej głębi nie uświadamiane, aczkolwiek na jego podstawie tak wiele
o losach zachodniej kultury: co stanie się z religią biblijną?
można się dowiedzieć i powiedzieć. Jest niezastąpione, a więc zawsze
jednorazowe, a przecież nie tylko może stanowić dla innych wskazówkę,
lecz także stać się wzorem przy rozpoznawaniu tego, co słuszne, co
62 63
Wykład czwarty "
Filozofia i religia
wprawdzie różni się w swych historycznych przejawach, ale w wieczności jętność orzekania, co jest słuszne, albo obracanie dziejów uwarunkowanej
jest zbieżne. Prawda dziejowa, prawda egzystencjalnajest bezwarunkowa,
bezwarunkowości wiary w ogólnie ważną prawdę dla wszystkich.
ale nie jest bynajmniej w swych ujęciach i przejawach prawdą dla
Skutkiem takiego wypaczenia jest łudzenie samego siebie co do tego,
wszystkich.
czym właściwie jestem i czego chcę, nietolerancja (niedopuszczanie do
Odwrotnie: to, co jest ogólnie ważne dla wszystkich (jak naukai wszystkie uznania żadnych innych wypowiedzi prócz własnych, które mają status
inne prawdziwe sądy inte^ktu), właśnie dlatego nie jest prawdą
dogmatu) i niezdolność do komunikowania się z innymi (nieumiejętność [ Pobierz całość w formacie PDF ]