[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Inni natomiast (jak David Friedman, nawiązujący w tym względzie do poglą-
dów swojego ojca oraz Ludwiga von Misiesa) stosują argumentację utylitarną,
uważając, że wolność polityczna i ekonomiczna prowadzą w konsekwencji ich
zastosowania do powszechnego szczęścia i dobrobytu, toteż pogląd ten określany
jest mianem libertarianizmu konsekwencjalistycznego (consequentialist liberta-
rianism).
2. Minarchizm (Minarchism), zwany również libertarianizmem kontraktu-
alistycznym (contractarian libertarianism) albo libertarianizmem małego/ogra-
niczonego rządu (small/limited government libertarianism). Reprezentaci tego
(umiarkowanego) odłamu dlatego godzą się na istnienie acz w postaci właści-
wie szczątkowej, ograniczonej do wspomagania sądownictwa, policji, więziennic-
twa i obrony narodowej państwa, że uważają je za konieczny czynnik ochrony
praw jednostki przed agresją, także zewnętrzną. Należy też podkreślić, że w grun-
cie rzeczy jedynie ten odłam libertarianizmu jest przedmiotem debat o charakterze
74
Zob. D. D. Friedman, The Machinery of Freedom. Guide to a Radical Capitalism, Chicago,
IL 1989.
75
Zob. H.-H. Hoppe, Demokracja bóg, który zawiódł. Ekonomia i polityka demokracji,
monarchii i ładu naturalnego, przeł. W. Falkowski i J. Jabłecki, Warszawa 2006 [2001].
76
Zob. R. W. Bradford, The Two Libertarianisms, Liberty Magazine , May 1988 [Pojednaw-
cze stanowisko w tym sporze proponuje Jim Peron] zob. id., Are There Two Libertarianisms?,
The Freeman. Ideas on Liberty June 2001, vol. 51, nr 6.
Geneza i próba systematyki głównych nurtów libertarianizmu
37
akademickim, zapewne dlatego, że sam może się poszczycić pokazną liczbą in-
telektualistów z prestiżowych uczelni, jak na przykład filozofowie: John Hospers
(ur. 1918)77, Tibor R. Machan (ur. 1939)78 czy teoretyk jurysprudencji Richard
A. Epstein (ur. 1943). Głównym think tank umiarkowanego libertarianizmu jest,
założony przez Edwarda H. Crane a III w 1977 roku, Instytut Katona (The Cato
Institute) w San Francisco, przeniesiony następnie do Waszyngtonu.
Sztandarową postacią minarchizmu był filozof polityki z Harvardu Robert
A. Nozick (1938 2002), którego dzieło Anarchia, państwo, utopia79 jest uważa-
ne powszechnie za libertariańską replikę na Teorię sprawiedliwości (1971) libe-
rała lewicowego (socjalnego) Johna Rawlsa (1921 2002). Jednak, podobnie jak
Rawls, Nozick odwoływał się do kantowskiego imperatywu, iż człowiek nie mo-
że być nigdy traktowany jako środek do realizacji innych celów, tyle że czynił
to po to, aby potwierdzić Locke a wizję jednostki jako absolutnego właściciela
i dysponenta swojej osoby. Koncepcja Nozicka dopuszcza istnienie rządu ul-
traminimalnego (czyli wyrastającego z zespołu prywatnych stowarzyszeń, chro-
niących należące do niego jednostki, bez monopolu przymusu), wypełniającego
funkcje dystrybucyjne w zakresie usług policyjnych: obrony przeciwko gwał-
towi, kradzieży, oszustwu, narzucaniu zobowiązań 80. Tak ograniczone państwo
jest, w jego oczach, zarówno inspirujące, jak słuszne 81. Usprawiedliwianym
przez Rawlsa żądaniom redystrybucyjnym Nozick przeciwstawia teorię tytułu
własności , w myśl której o tym, czy zastana dystrybucja dóbr jest sprawiedliwa,
decyduje wyłącznie to, czy sprawiedliwe było wejście w ich posiadanie. Własność
ograniczona jest tylko prawem moralnym, wyznaczanym przez nienaruszalność
uprawnień innych, co wyraża formuła: Moje prawo własności do mojego noża
pozwala mi umieścić go, gdzie chcę, ale nie w twojej piersi 82. W ostatnim okre-
sie życia Nozick odszedł jednak od libertarianizmu, motywując to jego wyzuciem
z miłosierdzia83.
Inny wariant libertarianizmu kontraktualnego reprezentują: neohobbesow-
ski filozof polityki (Kanadyjczyk) David Gauthier (ur. 1932) i ekonomista (lauret
77
Zob. J. Hospers, Libertarianism. A Political Philosophy for Tomorrow, Santa Barbara, CA
1971.
78
Zob. T. R. Machan (red.), The Libertarian Alternative, Chicago, IL 1974; id., Human Rights
and Human Liberties: A Radical Reconsideration of the American Political Tradition, Chicago,
IL 1975; id. (red.), The Libertarian Reader, Totowa, NY 1982; id., Libertarianism Defended,
Hampshire 2006.
79
Zob. R. A. Nozick, Anarchia, państwo, utopia, przeł. P. Maciejko i M. Szczubiałka,
Warszawa 1999 [1974].
80
Ibid., s. 5.
81
Ibidem.
82
Ibid., s. 205.
83
Zob. id., The Examined Life: Philosophical Meditations, New York, NY 1989.
Jacek Bartyzel
38
Nagrody Nobla z ekonomii w 1986 roku) James McGill Buchanan (ur. 1919).
W swoich teoriach w wypadku Gauthiera noszącej nazwę moralności uzgad-
nianej (morals by agreement)84, w wypadku Buchanana zaś teorii wyboru
publicznego (public choice theory), sformułowanej zresztą wspólnie z Gordonem
Tullockiem (ur. 1922)85 nie odwołują się oni do Kanta, lecz do utylitarystycz-
nej zasady wzajemnej korzyści. W przeciwieństwie do Rawlsa twierdzą z kolei,
że dzielących ludzi nierówności nie należy wartościować moralnie. Nie wzglę-
dy moralne, a jedynie konwencja ustalająca (według kryterium użyteczności) na
neutralnym moralnie rynku reguły proceduralne, zakazujące czynnej napaści,
może zapewnić stabilne współdziałanie na warunkach korzystnych dla wszystkich [ Pobierz całość w formacie PDF ]
zanotowane.pl doc.pisz.pl pdf.pisz.pl exclamation.htw.pl
Inni natomiast (jak David Friedman, nawiązujący w tym względzie do poglą-
dów swojego ojca oraz Ludwiga von Misiesa) stosują argumentację utylitarną,
uważając, że wolność polityczna i ekonomiczna prowadzą w konsekwencji ich
zastosowania do powszechnego szczęścia i dobrobytu, toteż pogląd ten określany
jest mianem libertarianizmu konsekwencjalistycznego (consequentialist liberta-
rianism).
2. Minarchizm (Minarchism), zwany również libertarianizmem kontraktu-
alistycznym (contractarian libertarianism) albo libertarianizmem małego/ogra-
niczonego rządu (small/limited government libertarianism). Reprezentaci tego
(umiarkowanego) odłamu dlatego godzą się na istnienie acz w postaci właści-
wie szczątkowej, ograniczonej do wspomagania sądownictwa, policji, więziennic-
twa i obrony narodowej państwa, że uważają je za konieczny czynnik ochrony
praw jednostki przed agresją, także zewnętrzną. Należy też podkreślić, że w grun-
cie rzeczy jedynie ten odłam libertarianizmu jest przedmiotem debat o charakterze
74
Zob. D. D. Friedman, The Machinery of Freedom. Guide to a Radical Capitalism, Chicago,
IL 1989.
75
Zob. H.-H. Hoppe, Demokracja bóg, który zawiódł. Ekonomia i polityka demokracji,
monarchii i ładu naturalnego, przeł. W. Falkowski i J. Jabłecki, Warszawa 2006 [2001].
76
Zob. R. W. Bradford, The Two Libertarianisms, Liberty Magazine , May 1988 [Pojednaw-
cze stanowisko w tym sporze proponuje Jim Peron] zob. id., Are There Two Libertarianisms?,
The Freeman. Ideas on Liberty June 2001, vol. 51, nr 6.
Geneza i próba systematyki głównych nurtów libertarianizmu
37
akademickim, zapewne dlatego, że sam może się poszczycić pokazną liczbą in-
telektualistów z prestiżowych uczelni, jak na przykład filozofowie: John Hospers
(ur. 1918)77, Tibor R. Machan (ur. 1939)78 czy teoretyk jurysprudencji Richard
A. Epstein (ur. 1943). Głównym think tank umiarkowanego libertarianizmu jest,
założony przez Edwarda H. Crane a III w 1977 roku, Instytut Katona (The Cato
Institute) w San Francisco, przeniesiony następnie do Waszyngtonu.
Sztandarową postacią minarchizmu był filozof polityki z Harvardu Robert
A. Nozick (1938 2002), którego dzieło Anarchia, państwo, utopia79 jest uważa-
ne powszechnie za libertariańską replikę na Teorię sprawiedliwości (1971) libe-
rała lewicowego (socjalnego) Johna Rawlsa (1921 2002). Jednak, podobnie jak
Rawls, Nozick odwoływał się do kantowskiego imperatywu, iż człowiek nie mo-
że być nigdy traktowany jako środek do realizacji innych celów, tyle że czynił
to po to, aby potwierdzić Locke a wizję jednostki jako absolutnego właściciela
i dysponenta swojej osoby. Koncepcja Nozicka dopuszcza istnienie rządu ul-
traminimalnego (czyli wyrastającego z zespołu prywatnych stowarzyszeń, chro-
niących należące do niego jednostki, bez monopolu przymusu), wypełniającego
funkcje dystrybucyjne w zakresie usług policyjnych: obrony przeciwko gwał-
towi, kradzieży, oszustwu, narzucaniu zobowiązań 80. Tak ograniczone państwo
jest, w jego oczach, zarówno inspirujące, jak słuszne 81. Usprawiedliwianym
przez Rawlsa żądaniom redystrybucyjnym Nozick przeciwstawia teorię tytułu
własności , w myśl której o tym, czy zastana dystrybucja dóbr jest sprawiedliwa,
decyduje wyłącznie to, czy sprawiedliwe było wejście w ich posiadanie. Własność
ograniczona jest tylko prawem moralnym, wyznaczanym przez nienaruszalność
uprawnień innych, co wyraża formuła: Moje prawo własności do mojego noża
pozwala mi umieścić go, gdzie chcę, ale nie w twojej piersi 82. W ostatnim okre-
sie życia Nozick odszedł jednak od libertarianizmu, motywując to jego wyzuciem
z miłosierdzia83.
Inny wariant libertarianizmu kontraktualnego reprezentują: neohobbesow-
ski filozof polityki (Kanadyjczyk) David Gauthier (ur. 1932) i ekonomista (lauret
77
Zob. J. Hospers, Libertarianism. A Political Philosophy for Tomorrow, Santa Barbara, CA
1971.
78
Zob. T. R. Machan (red.), The Libertarian Alternative, Chicago, IL 1974; id., Human Rights
and Human Liberties: A Radical Reconsideration of the American Political Tradition, Chicago,
IL 1975; id. (red.), The Libertarian Reader, Totowa, NY 1982; id., Libertarianism Defended,
Hampshire 2006.
79
Zob. R. A. Nozick, Anarchia, państwo, utopia, przeł. P. Maciejko i M. Szczubiałka,
Warszawa 1999 [1974].
80
Ibid., s. 5.
81
Ibidem.
82
Ibid., s. 205.
83
Zob. id., The Examined Life: Philosophical Meditations, New York, NY 1989.
Jacek Bartyzel
38
Nagrody Nobla z ekonomii w 1986 roku) James McGill Buchanan (ur. 1919).
W swoich teoriach w wypadku Gauthiera noszącej nazwę moralności uzgad-
nianej (morals by agreement)84, w wypadku Buchanana zaś teorii wyboru
publicznego (public choice theory), sformułowanej zresztą wspólnie z Gordonem
Tullockiem (ur. 1922)85 nie odwołują się oni do Kanta, lecz do utylitarystycz-
nej zasady wzajemnej korzyści. W przeciwieństwie do Rawlsa twierdzą z kolei,
że dzielących ludzi nierówności nie należy wartościować moralnie. Nie wzglę-
dy moralne, a jedynie konwencja ustalająca (według kryterium użyteczności) na
neutralnym moralnie rynku reguły proceduralne, zakazujące czynnej napaści,
może zapewnić stabilne współdziałanie na warunkach korzystnych dla wszystkich [ Pobierz całość w formacie PDF ]